Menu
Ο Αριστοτέλης έδωσε στη μελέτη και την εφαρμογή της «Λογικής» εξέχουσα θέση στο χώρο της Φιλοσοφίας, καθώς παρατήρησε ότι αποτελεί την ασφαλέστερη και πιο αποτελεσματική μέθοδο σκέψης. Η λογική αποτελεί το καλύτερο εργαλείο μας για να λύσουμε τα προβλήματα προς τον στόχο της επιβίωσης, ακόμα και εκείνα που είναι πολύπλοκα.
Βασικό γνώρισμα στη μέθοδο της λογικής, αποτελεί αυτό που ονομάζεται «Πρωταρχικά Αξιώματα» ή «Θεμελιώδεις Αρχές». Πρόκειται για θεωρήσεις που είναι αυταπόδεικτες, ομόφωνα αποδεκτές και εναρμονίζουν πάρα πολλά άλλα δεδομένα. Πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι του πνεύματος χρησιμοποίησαν τέτοια αξιώματα για να συνθέσουν εκτιμήσεις, επιστημονικές προβλέψεις και θεωρίες. Ο διάσημος εφευρέτης Johannes Gutenberg (Γουτεμβέργιος), ο αξιωματικός της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας και υπεύθυνος στρατηγικής John Boyd, καθώς φυσικά και ο πρωτοπόρος στο είδος Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης, ήταν κάποιοι από τους ανθρώπους που διακρίνονται, επειδή βασίστηκαν σε τέτοια αξιώματα για τους συλλογισμούς τους.
Σήμερα πολλοί μεγάλοι επιστήμονες και επιχειρηματίες χρησιμοποιούν την ίδια βάση, ένας εκ των οποίων είναι και ο διάσημος Elon Musk. Το 2002 ο Μασκ ξεκίνησε την προσπάθεια να στείλει έναν πύραυλο στον Άρη. Για το εγχείρημα αυτό δημιούργησε την εταιρία SpaceX.
Αρχικά ήρθε σε επαφή με όλες τις μεγάλες εταιρίες αεροδιαστημικής (αεροδιαστημικής ναυπήγησης για την ακρίβεια) με σκοπό να μάθει το κόστος αγοράς ενός πυραύλου. Διαπίστωσε τότε ότι το κόστος ήταν απαγορευτικό, χρειαζόταν περίπου 57 εκατομμύρια ευρώ για την αγορά του. Μαζί με την οργάνωση της αποστολής, την εκπαίδευση, τις κατάλληλες εγκαταστάσεις και ότι άλλο ήταν απαραίτητο για το εγχείρημα, το κόστος ξεπερνούσε τις δυνατότητές του.
Αντιμετωπίζοντας αυτό το πρόβλημα, προσπάθησε να σκεφτεί διαφορετικά . Συγκεκριμένα, όπως ο ίδιος έχει πει, «προσέγγισα το πρόβλημα από την οπτική γωνία ενός φυσικού». Στην φυσική μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε με βάση αξιώματα και όχι με αναλογίες και στατιστικές. Συνεχίζει ο Μασκ:
«Σκέφτηκα, από τι αποτελείται ένας πύραυλος; Λοιπόν, έχει ειδικά σχεδιασμένο αλουμίνιο, τιτάνιο, ανθρακονήματα, καλώδια, σωλήνες, κ.λπ.. Στην αγορά βρήκα ότι μπορώ να αγοράσω όλα τα υλικά για να κατασκευάσω έναν πύραυλο στο 2% της τιμής αγοράς του! Έτσι ίδρυσα την SpaceX, με σκοπό να κατασκευάσω ο ίδιος τον πύραυλό μου με το ελάχιστο δυνατό κόστος.».
Μέσα σε λίγα χρόνια, ο Μασκ μπορούσε να εκτοξεύσει τον δικό του πύραυλο, με κόστος λιγότερο από το 10% της τιμής αγοράς που του ζητούσαν. Το πρόβλημα ήταν πολύπλοκο.. να εκτοξεύσει έναν πύραυλο μέχρι τον Άρη. Η λύση τελικά ήταν να σπάσει το πρόβλημα σε μικρότερα, βασικά μέρη. Τα υλικά ήταν διαθέσιμα στις αγορές. Η γνώση υπήρχε ήδη στα μυαλά ανθρώπων που μπορούσε να προσλάβει. Απλή, θεμελιώδης λογική.
Το χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός αξιώματος είναι ότι δεν μπορούμε ή δεν έχει νόημα, να το διαχωρίσουμε σε μικρότερα τμήματα. Είναι το ελάχιστο δεδομένο που «κάνει νόημα». Ο Αριστοτέλης ορίζει το αξίωμα ως «Η βάση από την οποία κάτι μπορεί να γίνει γνωστό».
Η επιστημονική σκέψη βασίζεται σε τέτοια αξιώματα. Οι επιστήμονες δεν υποθέτουν κάτι που δεν στηρίζεται σε κάποιο θεμελιώδες αξίωμα. Πάντα αναρωτιούνται «τι γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα;» και «τι έχει επαρκώς αποδειχτεί;» ή «ποιοι είναι οι θεμελιώδεις νόμοι που διέπουν αυτό το φαινόμενο;».
Στη θεωρία, κάθε κατάσταση διασπάται σε όλο και μικρότερα δεδομένα, μέχρι να απομείνουν τα πραγματικά Θεμελιώδη και Πρωταρχικά Δεδομένα (δηλαδή τα Αξιώματα). Ο διάσημος Γάλλος φιλόσοφος και επιστήμονας Rene Descartes (Ρενέ Ντεκάρτ) βασίστηκε με πάθος σε αυτή τη μέθοδο, που ονομάστηκε Καρτεσιανή Αμφιβολία, δηλαδή να αμφιβάλουμε για οτιδήποτε, μέχρι να εξαντλήσουμε κάθε δυνατότητα και να μείνουμε με κάποιες θεμελιώδεις αλήθειες.
Στην πράξη δεν χρειάζεται να το κάνουμε αυτό σε όλα μας τα προβλήματα ή σε τόσο ακραίο βαθμό. Πολλές φορές φτάνει να προχωρήσουμε ένα ή δύο επίπεδα βαθύτερα για να βρούμε κάποια λειτουργικά δεδομένα, δηλαδή μια αλήθεια με την οποία μπορούμε να φέρουμε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα.
Ο John Boyd που ανέφερα παραπάνω, δημιούργησε ένα πολύ ενδιαφέρον διανοητικό πείραμα, που σκοπό έχει να μας διδάξει πως να χρησιμοποιούμε την σκέψη βάσει αξιωμάτων με πρακτικό τρόπο.
Φανταστείτε ότι έχουμε τα εξής τρία αντικείμενα:
Ας διαχωρίσουμε αυτά τα αντικείμενα σε στοιχειώδη μέρη:
Η ερώτηση που κάνει στη συνέχεια ο Boyd είναι:
«Τι μπορείτε να φτιάξετε συνδυάζοντας οποιαδήποτε μέρη αυτών των αντικειμένων;»
Μια επιλογή είναι να φτιάξουμε ένα snowmobile (ένα μηχανοκίνητο όχημα για το χιόνι), συνδυάζοντας τη μηχανή, τη σέλα, τις ερπύστριες και τα χιονοπέδιλα!
Διαλύοντας ολοκληρωμένα σύνολα δεδομένων σε μικρότερα λειτουργικά μέρη και χρησιμοποιώντας τα ξανά προς ένα σκοπό, μπορούμε να δημιουργήσουμε νέα σύνολα δεδομένων.
Έτσι μαθαίνουμε να αξιοποιούμε ουσιαστικά και πρακτικά την μέθοδο σκέψης βάσει αξιωμάτων.
Αυτή είναι η διαδικασία σκέψης βάσει αξιωμάτων. Αποτελείται από έναν κύκλο, κατά τον οποίο στην αρχή διασπάμε ένα ευρύτερο σύνολο σε μικρότερα τμήματα και μετά ενώνουμε τα επιμέρους τμήματα με διαφορετικούς τρόπους. Διαχωρίζω και συνδυάζω.
Το παραπάνω παράδειγμα με το snowmobile καταδεικνύει άλλο ένα σπουδαίο στοιχείο σχετικά με την σκέψη βάσει αξιωμάτων, την δυνατότητα να συνδυάσουμε στοιχεία από διαφορετικά αντικείμενα ή πεδία. Ένα τανκ και ένα ποδήλατο έχουν ελάχιστα πράγματα κοινά, ωστόσο διαθέτουν απαραίτητα μέρη (πληροφορίες) για να δημιουργήσουμε κάτι καινούριο!
Πολλές από τις σημαντικότερες ιδέες στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν γεννηθεί μέσα από παρόμοιες δημιουργικές διαδικασίες, καθώς οι εμπνευστές τους αναζητούσαν σε άλλα πεδία λύσεις και ιδέες.
Πρόσφατα διάβαζα σε ένα επιστημονικό άρθρο για έναν βιολόγο, ο οποίος κατέχει πρωτεύουσα θέση στο τμήμα σχεδιασμού νέων οχημάτων, σε μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες του χώρου. Ο εν λόγω επιστήμονας εξειδικεύεται στην μελέτη της σοφίας, με την οποία η φύση σχεδίασε τα γρηγορότερα ζώα στον πλανήτη. Συγκεντρώνοντας και συνδυάζοντας αυτές τις πληροφορίες, μπορεί να υποδείξει στους σχεδιαστές πτος ποια κατεύθυνση πρέπει να κινηθούν και ποιες αρχές να συμπεριλάβουν για να πετύχουν ακόμα πιο αεροδυναμικά και «ενεργειο-οικονομικά» σχήματα για τα οχήματά τους.
Αυτό το παράδειγμα είναι ένα λαμπρό δείγμα καινοτομίας στη βάση της σκέψης βάσει αξιωμάτων!
Ένα άλλο παράδειγμα, που άλλαξε την ιστορία της ανθρωπότητας, μας δίνεται από τον Johannes Gutenberg (Γουτεμβέργιος). Γύρω στο 1450μ.χ. ο Γουτεμβέργιος κατάφερε να σχεδιάσει μια ελαφρύτερη, ταχύτερη, πιο οικονομική και κινούμενη πρωτότυπη τυπογραφική μηχανή. Η ιστορία της τυπογραφίας αλλά και της ευκολίας μετάδοσης της γνώσης, θα άλλαζε για πάντα!
Συνδύασε την τεχνολογία της πρέσας με το χαρτί, το μελάνι και της εγχάρακτες πλάκες και έφτιαξε την πρώτη τυπογραφική πρέσα. Η ιστορία από εκεί και πέρα είναι σε όλους μας γνωστή.
Κι εσύ λοιπόν, όταν αντιμετωπίσεις ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα, διαχώρισε τα μεγαλύτερα μέρη του σε μικρότερα, λειτουργικά και πραγματικά δεδομένα και μετά ανασυνδύασέ τα, έτσι ώστε να το λύσεις πιο εύκολα.
Το εν λόγω μοντέλο σκέψης μπορεί να είναι εύκολο να σας το περιγράψω σε ένα άρθρο, αλλά είναι αρκετά πιο δύσκολο να το συλλάβουμε στην πραγματικότητα και να το εξασκήσουμε. Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια είναι η τάση μας να εστιάζουμε στη δομή αντί για τη λειτουργία, κάτι που, αν με έχετε ποτέ ακούσει να μιλάω σε σεμινάριο για τον «ανθρώπινο νου», θα θυμάστε σίγουρα! Ένα πολύ καλό παράδειγμα δίνεται στην ακόλουθη ιστορία:
Στην αρχαία Ρώμη, οι στρατιώτες χρησιμοποιούσαν δερμάτινες τσάντες για να κουβαλάνε το φαγητό τους κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων τους μέσα στην αυτοκρατορία. Την ίδια περίοδο διέθεταν αρκετούς τύπους οχημάτων με ρόδες, όπως κάρα και άμαξες.
Και όμως, για περίπου δυο χιλιάδες χρόνια, κανένας δεν σκέφτηκε να συνδυάσει μια τσάντα και τις ρόδες. Η πρώτη βαλίτσα με ρόδες εφευρέθηκε και διατέθηκε στο ευρύτερο κοινό το 1970 από τον επιχειρηματία Bernard D. Sadow (Μπερνάντ). Η σύλληψη της ιδέας έγινε όταν βρισκόταν στο αεροδρόμιο και ενώ κουβαλούσε την βαριά του τσάντα είδε έναν υπάλληλο να μεταφέρει πολλές άλλες βαλίτσες με ένα χειροκίνητο βαγόνι.
Τον 19ο και τον 20ο αιώνα οι βαλίτσες έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς και κάλυπταν ένα μεγάλο εύρος αναγκών, όπως τα βιβλία των μαθητών, τα ρούχα των ταξιδιωτών, ευαίσθητα αντικείμενα, μουσικά όργανα, κ.λπ.. Τα φερμουάρ ξεκίνησαν να χρησιμοποιούνται το 1938 και οι νάιλον τσάντες πλάτης ξεκίνησαν να κυκλοφορούν το 1967.
Βλέπετε δεν χρειάζεται η καινοτομία να είναι καν κάτι «εντελώς καινούριο». Μπορεί να είναι δύο ή τρία πολύ απλά πράγματα που υπάρχουν ήδη και χρησιμοποιούνται ευρέως, αλλά ξεχωριστά.
Όταν εστιάζουμε κυρίως στην βελτίωση της δομής (καλύτερες τσάντες) δεν αλλάζουμε την βασική αξία αυτού που ασχολούμαστε. Όταν όμως εστιάζουμε στην λειτουργία (αποτελεσματικότερες τσάντες) και σε νέες λειτουργικές δυνατότητες, μπορούμε να αλλάξουμε εντελώς την φύση και την αξία των πραγμάτων. Η δομή θα ακολουθήσει την ανάγκη για νέα καλύτερη λειτουργία, ενώ ποτέ σχεδόν δε θα συμβεί το αντίθετο.
Η ανθρώπινη τάση για μίμηση μπορεί εύκολα να γίνει εμπόδιο στην σκέψη βάσει αξιωμάτων. Εκεί που οι περισσότεροι άνθρωποι οραματίζονται το μέλλον, προβάλλουν τις υπάρχουσες δομές αντί να προβάλλουν την υπάρχουσα λειτουργία υποβιβάζοντας ή και εγκαταλείποντας την δομή.
Για παράδειγμα, έχετε ακούσει ποτέ κάποιον που επικρίνει την τεχνολογική πρόοδο λέγοντας κάτι του τύπου «Και που είναι τα ιπτάμενα αυτοκίνητα που έλεγαν πριν 20 χρόνια;!»; Αυτός ο άνθρωπος κάνει ένα μεγάλο λάθος, φαντάζεται κάτι που μοιάζει με αυτό που σήμερα ονομάζουμε «αυτοκίνητο», με φτερά ή τουρμπίνες να πετάει.
Η αλήθεια όμως είναι ότι έχουμε ήδη ιπτάμενα αυτοκίνητα και ονομάζονται «αεροπλάνα» και «ελικόπτερα»… Ο μέσος άνθρωπος αδυνατεί να δει ότι η λειτουργία βρίσκει νέες δομές (νέα «σώματα») και αυτή η ανάγκη για νέες δυνατότητες (δηλαδή λειτουργία) οδηγεί την εξέλιξη στην πραγματικότητα.
Η εικόνα του αυτοκινήτου λαμβάνεται «ως έχει» και δύσκολα το μυαλό μας μπορεί να ξεφύγει από αυτό το «μοντέλο». Αν προσέξετε στην βιομηχανία των αυτοκινήτων, τα νέα σχέδια γίνονται σιγά σιγά, τα αυτοκίνητα του 21ου αιώνα μοιάζουν στα βασικά με εκείνα του 1970, αλλά προοδευτικά έχουν αλλάξει σημαντικά.
Το 1970 μπορούσαν να σχεδιάσουν ένα αυτοκίνητο με τη μορφή που έχει σήμερα, απλά ήταν ασύλληπτα δύσκολο για έναν άνθρωπο να μην επηρεαστεί από τις εικόνες που λάμβανε από όλους τους άλλους σχεδιαστές αυτοκινήτων. Ο καθένας μιμούνταν τον άλλον, ευτυχώς όχι 100% και για αυτό τα σχέδια των αυτοκινήτων σταδιακά εξελίχθηκαν.
Όπως και αν ακουστεί, στο σχεδιασμό των αυτοκινήτων ακολουθήθηκε η αρχή της συνεχούς βελτίωσης και όχι εκείνη της σκέψης βάσει αξιωμάτων. Για αυτό το λόγο, το βασικό σχέδιο έμεινε ίδιο, καθώς η «συνεχής βελτίωση» βασίζεται σε αυτό που υπάρχει ήδη, ενώ η «σκέψη βάσει αξιωμάτων» βασίζεται στον διαχωρισμό των όσων υπάρχουν ήδη και στον εκ νέου σχεδιασμό με στόχο νέες καλύτερες λειτουργίες.
Από μία άποψη λοιπόν, αν αγνοήσεις τελείως τη δομή και συγκεντρωθείς στην επιθυμητή λειτουργία, τότε θα έχεις πετύχει να σκέφτεσαι πολύ πιο ανεξάρτητα και ελεύθερα από τους περισσότερους ανθρώπους.
