Οι βραβευμένοι ισραηλινοί ψυχολόγοι και οικονομολόγοι Daniel Kahneman (Νόμπελ οικονομικών 2002) και Amos Trevsky (βραβεία MacArthur και Grawemeyer), στο έργο τους με τίτλο Prospect Theory (Θεωρία των Προοπτικών) καταδεικνύουν με στοιχεία πόσο πολύ απέχει ο ανθρώπινος μηχανισμός λήψης αποφάσεων από το να θεωρηθεί «λογικός».
Μας αρέσει να πιστεύουμε ότι είμαστε λογικά όντα, ότι αποφασίζουμε με δεδομένα και στοιχεία, όμως η έρευνα έχει αποδείξει ξανά και ξανά ότι αυτό δεν είναι τίποτα άλλο παρά μόνο μια αυταπάτη.
Σε μια ευρεία έρευνα που έγινε μεταξύ 1999 και 2001 έφερε στο φως κάποια πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με το που ξοδεύονται τα περισσότερα χρήματα. Όπως θα δείτε στην ακόλουθη λίστα, κανένας από τους παρακάτω τομείς δεν αφορά μετρήσιμους ή άμεσα πρακτικούς κλάδους της βιομηχανίας.
Ίσως να περίμενε κανείς ότι η φαρμακοβιομηχανία, τα καύσιμα ή έστω ο πόλεμος ή τα ναρκωτικά θα συγκεντρώνουν τα περισσότερα χρήματα, αλλά τα αποτελέσματα των ερευνών μας διαψεύδουν.
Η βιομηχανία με τον μεγαλύτερο τζίρο παγκοσμίως είναι αυτή που αφορά στην τύχη: αστρολογία, μαντεία, χαρτιά, μέντιουμ, αριθμολογία, κ.λπ.
Ότι έχει να κάνει με το απώτερο μέλλον και τη μετά θάνατον ζωή: θρησκείες, μυστικισμός, μαγεία, κ.λπ.
Ότι έχει να κάνει με την πρόκληση θετικής τύχης: ιππόδρομος, καζίνο, φρουτάκια, στοίχημα, λόττο, κ.λ.π.
Οτιδήποτε έχει να κάνει με την επιθυμία μας για σεξ: ερωτική βιομηχανία, πορνογραφία, μαστροπεία, «συνοδοί», κ.λπ..
Οτιδήποτε έχει να κάνει με την άμεση διασκέδαση: κινηματογράφος, θέαμα, μουσική, χορός, προβολή σε δίκτυα, αθλητισμός, κ.λπ..
Αν εξαιρέσουμε -εν μέρει μόνο- το θέμα του «σεξ» που πηγάζει από τα πιο αρχέγονά μας ένστικτα, κανένα άλλο δεν αποτελεί άμεσα επιβιωτικό παράγοντα για την ανθρώπινη ζωή.
Από λογικής άποψης είναι παράλογο ότι ξοδεύουμε τα περισσότερα χρήματά μας σε τέτοια θέματα.
Από αυτό το ενδιαφέρον στον παράγοντα «τύχη», η επιστημονική κοινότητα δεν έχει μείνει ανέγγιχτη. Υπάρχουν πολλοί επιστήμονες που προβαίνουν σε «επιστημονικές προβλέψεις».
Το πρόβλημα εντοπίζεται από πολλούς στο γεγονός ότι η πρόβλεψη ενός επιστήμονα έχει συχνά μεγάλη βαρύτητα στη λήψη σημαντικών αποφάσεων από κυβερνητικά και επιχειρηματικά σχήματα.
Σε ατομικό επίπεδο, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν μια επιστημονική πρόβλεψη ακριβώς όπως πιστεύουν στα ζώδια. Το πρόβλημα είναι ακριβώς το ίδιο.
Το πιο σημαντικό από όλα είναι ότι οι «επιστημονικές προβλέψεις» έχουν τα ίδια ποσοστά αποτυχίας όπως και οι προβλέψεις από όλους τους άλλους χώρους!
Ας εξετάσουμε τα στοιχεία που έκαναν αυτό το φαινόμενο να ανθίσει και να παραμείνει τόσο δημοφιλές και ισχυρό, καθώς και τα στοιχεία που το συνθέτουν:
Δεν είναι δύσκολο να κατανοήσουμε γιατί οι άνθρωποι επιλέγουν να κάνουν τέτοιες «προβλέψεις». Τα πιο σημαντικά κίνητρα είναι:
Πολλοί επιστήμονες που διακατέχονται από τα παραπάνω στοιχεία έχουν την τάση να δημοσιεύουν όσο το δυνατόν περισσότερα επιστημονικά άρθρα (papers & journals), επειδή αποτελεί γενική αρχή ότι οι μάζες αποδέχονται όποιον έχει γράψει περισσότερο.
Επιδίωξή τους είναι να έχουν τις περισσότερες δυνατές δημοσιεύσεις στην πλατφόρμα Google Scholars και ιδανικά τις καλύτερες θέσεις αναζήτησης.
Δεν ξέρω αν βλέπετε τι συμβαίνει… Οι επιχειρήσεις μάχονται για την κυριαρχία στα αποτελέσματα αναζήτησης, επειδή αυτό φέρνει χρήματα. Είναι πολύ περίεργο και επικίνδυνο να συμβαίνει κάτι ανάλογο στον χώρο της επιστημονικής έρευνας. Υποδαυλίζει και εμπορευματοποιεί την επιστημονική πρόοδο, που ήδη ελέγχεται και κατευθύνεται δριμύτατα από κυβερνήσεις, χορηγούς και άλλες οργανωμένες δομές.
Εννέα στις δέκα αναφορές που μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως «επιστημονικό λαϊκισμό» αφορούν στο μέλλον και όχι στο παρόν. Αφορούν σε ζητήματα και στοιχεία που δεν είναι εφικτό να επαληθεύσουμε στο παρόν, για έναν πάρα πολύ καλό λόγο, το μέλλον!:
Αντιλαμβάνεστε την εμπορική αξία που έχει το μέλλον ως πεδίο για όποιον θέλει με το «μικρότερο δυνατό ρίσκο» να προσελκύσει ενδιαφέρον και προσοχή. Μετά, το πώς ο καθένας θα αξιοποιήσει αυτή την προσοχή του κόσμου, είναι μια άλλη ιστορία.
Έχουν γίνει πολλές φορές έρευνες σχετικά με το κατά πόσο οι «προβλέψεις» από γνωστούς καταξιωμένους και σύγχρονους διανοούμενους και επιστήμονες έχουν μεγαλύτερο «ποσοστό επιτυχίας» (αν δηλαδή πραγματοποιούνται όντως) από εκείνες άλλων ανθρώπων.
Διαβάζοντας αυτό το άρθρο ίσως υποψιάζεστε ήδη την απάντηση. Αλλά, αν αυτή η ερώτηση σας γινόταν χωρίς να έχετε διαβάσει τα παραπάνω, μάλλον θα απαντούσατε διαφορετικά!
Στην πραγματικότητα αυτά τα άτομα (επιστήμονες και διανοούμενοι) δεν έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποδειχθούν σωστοί στις προβλέψεις τους σε σύγκριση με οποιονδήποτε άλλο…
«Μα… αυτοί μιλάνε συνήθως για το πεδίο που γνωρίζουν… Ξέρουν κάτι παραπάνω για το θέμα… θα έπρεπε να μπορούν να υπολογίσουν καλύτερα το μέλλον…»
Όλες αυτές οι σκέψεις είναι… «λογικές» κατά έναν τρόπο, ωστόσο δεν συμφωνούν με τον έλεγχο που έχει γίνει σε προβλέψεις που έχουν γίνει από διακεκριμένα πρόσωπα τις τελευταίες δεκαετίες.
Άρα…
Μια επιστημονική πρόβλεψη έχει εξίσου μεγάλη πιθανότητα να διαψευστεί, ακριβώς όπως και οποιαδήποτε άλλη μορφή πρόβλεψης του μέλλοντος.
Και όλες οι προβλέψεις έχουν ελάχιστες πιθανότητες να επαληθευτούν πραγματικά!
Σε αυτό το άρθρο έκανα μια προσπάθεια να καταδείξω το πρόβλημα του «επιστημονικού λαϊκισμού», πιάνοντας το από την πιο ακραία του ίσως έκφραση, την «επιστημονική πρόβλεψη». Ωστόσο δεν είναι μόνο αυτό «επιστημονικός λαϊκισμός», αλλά οτιδήποτε φαίνεται σαν επιστημονικό αλλά αποτελεί προσωπική ερμηνεία, κ.λπ..
Για μένα και για σένα είναι σημαντικό συχνά να κάνουμε ένα βήμα πίσω, να αμφισβητούμε αυτά που ήδη γνωρίζουμε και να προσπαθούμε να αναγνωρίζουμε τις λογικές πλάνες και προκαταλήψεις που αναπόφευκτα όλοι πέφτουμε.
Να αξιολογούμε ξανά και ξανά τι από όσα νομίζουμε ότι γνωρίζουμε τα ξέρουμε στα αλήθεια ή πιστεύουμε ότι τα γνωρίζουμε (δηλαδή τα πιστεύουμε).
Να διαχωρίζουμε ποιες αποφάσεις είναι σημαντικές και να μην στηριζόμαστε σε προβλέψεις, ειδικά όταν αυτές διαθέτουν φιλολογική και συναισθηματική γοητεία αντί πραγματικής λογικής και στατιστικών, απόλυτες και σίγουρες δηλώσεις αντί μετριοπαθών δηλώσεων…
Και για να κλείσω με λίγο χιούμορ:
Προβλέπω ότι ο άνθρωπος θα χρειαστεί περισσότερο από 400 χρόνια για να μπορέσει να διορθώνει, σε ευρεία κλίμακα, τους μηχανισμούς σκέψης και επίγνωσης του!!!
Μη μου πεις ότι δεν ακούστηκε εκπληκτική πρόβλεψη!
Ref: Τα διαφορετικά πρόσωπα του επιστημονικού λαϊκισμού, των Δρ. Αντώνη Ζαΐρη και του κ. Γιώργο Σταμάτη. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό huffpost (19/05/2020)