Menu
Στο προηγούμενο άρθρο (Οι Έξι Βασικές Ανάγκες του Ανθρώπου – Μέρος 2) αναλύσαμε τους Τέσσερις Τύπους Συμπεριφοράς, ένα εργαλείο που, μαζί με την θεωρία των 6 Βασικών Αναγκών του Ανθρώπου, μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα τα κίνητρα των πράξεών μας . Στο παρόν κεφάλαιο θα συζητήσουμε για τη φύση αυτών των αναγκών!
Ο Tony Robbins έκανε διεθνώς γνωστή την θεωρία των 6 Ανθρώπινων Αναγκών, η οποία βασίζεται σε έρευνα και πειράματα. Ο ίδιος είχε έντονο ενδιαφέρον για την πηγή που κινητοποιεί έναν άνθρωπο. Μελέτησε διάφορες τεχνικές και μεθόδους, που ήταν δημοφιλείς την εποχή που ξεκινούσε, μεταξύ των οποίων ήταν ο Νευρογλωσσικός Προγραμματισμός, η Γνωσιακή Θεραπεία και η Μέθοδος Γκεστάλτ.
Παρά τα όσα έμαθε, ένιωθε ότι κάτι λείπει για να μπορεί ο ίδιος να κατανοήσει ικανοποιητικά την ανθρώπινη συμπεριφορά, σε όλη της την έκταση. Αυτό το κενό ήρθε και το κάλυψε η θεωρία του Μάσλοου, σχετικά με την ιεράρχηση των ανθρώπινων αναγκών. Σε αυτή τη θεωρία παρουσιάζονται σε κλίμακα οι ακόλουθες κατηγορίες αναγκών:
Η Πυραμίδα του Μάσλοου, όπως είναι γνωστή, δείχνει με ποια σειρά συνήθως οι άνθρωποι αναζητούν να καλύψουν τις ανάγκες τους και πως αλλάζει η συμπεριφορά τους όταν καλύπτουν κάθε μία από αυτές. Στη βάση βρίσκονται όλες οι φυσικές μας ανάγκες, που είναι απαραίτητες για την επιβίωση.
Μόλις αυτές ικανοποιηθούν επαρκώς, χρειαζόμαστε να πετύχουμε ένα αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς προς τη ζωή, τα υπάρχοντα και τις δραστηριότητές μας. Η ασφάλεια συνήθως ερμηνεύεται και ως διάρκεια στο χρόνο.
Το επόμενο επίπεδο, μας φέρνει αντιμέτωπους με την ανάγκη σύνδεσης με τους άλλους ανθρώπους, μέσω κοινωνικών δεσμών. Αυτή η ανάγκη καλύπτεται με διαφορετικές κατηγορίες σχέσεων, όπως οικογένεια, φίλοι, συνάδελφοι, εταίροι και ερωτικοί σύντροφοι.
Μόλις καλύψουμε και αυτή την ανάγκη, τότε κινούμαστε προς την επόμενη, την ανάγκη για αυτοπεποίθηση, αναγνώριση, προσωπική έκφραση και επιτυχία.
Στο τελευταίο στάδιο βρίσκεται η ανάγκη να αισθανθούμε την ολοκλήρωση σαν άνθρωποι. Αυτό ξεκινάει μέσω τη προσωπικής ανάπτυξης και της δημιουργικής έκφρασης και συνεχίζει μέσα από την εποικοδομητική συνεισφορά μας, σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό μας, όπως οι ζωές πολλών άλλων ανθρώπων.
Ο Tony Robbins βρήκε εξαιρετικά χρήσιμη αυτή τη θεωρία. Ωστόσο, δεν μπορούσε ακόμα να απαντήσει ολοκληρωμένα στο ερώτημα «γιατί κάνουμε ότι κάνουμε». Κάτι έλειπε…
Σύντομα όμως, αξιοποιώντας όλα τα παραπάνω γνωστικά εργαλεία και σε συνέργεια με τη δική του έρευνα και πειραματισμό, κατέληξε σε μια ενοποιημένη θεωρία, που απαντούσε με πληρότητα στην μεγάλη του ερώτηση γύρω από τους μηχανισμούς-απόφασης που κυριαρχούν στον άνθρωπο.
Η θεωρία αυτή έγινε γνωστή και ως η Φόρμουλα των Έξι Ανθρώπινων Αναγκών.
Τι σημαίνει όμως πραγματικά κάθε μία από αυτές τις ανάγκες;
Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΣΙΓΟΥΡΙΑΜε αυτή τη φράση περιγράφουμε την ανάγκη που νιώθουμε, όλοι μας ανεξαιρέτως για ασφάλεια και σιγουριά. Πιο συγκεκριμένα, βιώνουμε την ανάγκη να διατηρηθούν όλες οι επιβιωτικές καταστάσεις στη ζωή μας, όπως η δουλειά, οι ποιοτικές μας σχέσεις, η καθημερινότητά ο μας, κ.λπ..
Οποιαδήποτε κατάσταση εξασφαλίζει και προσθέτει στην επιβίωσή μας (π.χ. ένας τραπεζικός λογαριασμός με ένα σεβαστό ποσό ΕΥΡΩ), συνεισφέρει στην αίσθηση της ασφάλειας, την οποία τόσο έχουμε ανάγκη.
Επίσης, οποιαδήποτε κατάσταση ζημιώνει ή αντιτίθεται στις πιθανότητες επιβίωσής μας, πρέπει να αλλάξει, να απομακρυνθεί ή να καταστραφεί. Αν, για παράδειγμα, έχουμε έναν συνεργάτη που κάνει συνέχεια λανθασμένες επιλογές, οι οποίες κοστίζουν μεγάλα οικονομικά ποσά (τα χρήματα συμβολίζουν τον επιβιωτικό κόπο του παρελθόντος, που μεταφέρουμε και χρησιμοποιούμε στο μέλλον για περισσότερη ή πιο ποιοτική επιβίωση), θέλουμε να τον απομακρύνουμε, επειδή ο τρόπος που δρα και οι επιλογές που κάνει μας βλάπτουν.
Αυτή η ανάγκη μας οδηγεί πολλές φορές σε Συμπεριφορές Τύπου 3, δηλαδή στην άμεση ικανοποίηση με αρνητικά βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα. Η «ασφάλεια» και η «σιγουριά» βρίσκονται κυρίως σε αυτά που έχουμε ήδη πετύχει, των οποίων η διατήρησή τους ισοδυναμεί με την διατήρηση αυτού που είναι γνωστό ως ζώνη άνεσης.
Υπάρχουν δύο σημεία που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όταν βιώνουμε έντονα την ανάγκη για ασφάλεια και σιγουριά. Το πρώτο εμφανίζεται με το άγχος της ανασφάλειας (μέχρι να καλύψουμε την ανάγκη δηλαδή). Όντας αγχωμένοι, είναι πολύ εύκολο να αναζητήσουμε άμεσες λύσεις «χαλάρωσης», με πιο άμεση ίσως, την επιλογή για αλκοόλ. Πιο πέρα, μπορεί να οδηγηθούμε σε άλλες εθιστικές ουσίες, στο τσιγάρο ή άλλες δραστηριότητες, που μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο επιζήμιες.
Το δεύτερο σημείο έχει να κάνει με την προβλεψιμότητα. Η ασφάλεια και η σιγουριά αυξάνεται όταν μπορούμε να προβλέψουμε με εγκυρότητα το άμεσο μέλλον και το γενικότερο περιβάλλον. Πιο πολύ απ’ όλα επηρεάζει η ικανότητα να προβλέπουμε τις κινήσεις και τις επιλογές των άλλων ανθρώπων, με τους οποίους συσχετιζόμαστε.
Για να το κάνουμε αυτό, μπορεί να μπούμε στον πειρασμό, υποσυνείδητα κυρίως, να γίνουμε χειριστικοί ως προς εκείνους! Αν μπορούμε να ελέγχουμε τους άλλους ανθρώπους, τότε μπορούμε να νιώθουμε ασφάλεια… Σωστά;
Όλες αυτές οι επιλογές μπορούν να οδηγήσουν σε αίσθημα ασφάλειας προς το παρόν, όμως μακροπρόθεσμα μπορεί να προκαλέσουν ζημιά στις σχέσεις και την επιβίωσή μας.
Το ίδιο μπορεί να συμβεί και όταν παραμένουμε σε μια λάθος σχέση ή σε μια κακή επαγγελματική θέση. Μπορεί αυτά τα πράγματα να μην μας προσφέρουν όσα θέλουμε πραγματικά, αλλά τουλάχιστον μας δίνουν ένα αίσθημα ασφάλειας, σιγουριάς και προβλεψιμότητας! Αυτές οι περιπτώσεις αγγίζουν τις Συμπεριφορές Τύπου 4, όπου κάτι δεν είναι ωφέλιμο ούτε στο παρόν, αλλά ούτε και στο μέλλον.
Παρ’ όλα αυτά, είμαστε πλέον σε θέση να εξηγήσουμε ικανοποιητικά τους λόγους που ένας άνθρωπος επιλέγει τελικά μια συμπεριφορά Τύπου 4… επειδή, έστω και αν δεν ωφελείται πραγματικά, τον βοηθάει να καλύπτει μια από τις βασικότερες ανάγκες του, εκείνη για ασφάλεια και σιγουριά.
Αυτός είναι ο λόγος πίσω από κάθε επίμονα αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ή εθισμό.
Φυσικά, θα ήθελα να τονίσω, ότι δεν είναι όλες οι επιλογές που αφορούν στην συμπεριφορά Τύπου 4 αρνητικές . Υπάρχουν πάντοτε επιλογές που καλύπτουν αυτή την ανάγκη και οι οποίες αποδεικνύονται καλές και ωφέλιμες. Ποιος δεν θέλει να νιώθει ασφαλής; Ποιος δεν θέλει να νιώθει σίγουρος ότι το αύριο θα είναι τουλάχιστον τόσο καλό όσο το σήμερα;!
Για αυτό το λόγο ξαναβλέπουμε μια ταινία ή πηγαίνουμε άλλη μια φορά στο αγαπημένο μας εστιατόριο. Για αυτό το λόγο επενδύουμε σε συγκεκριμένους ανθρώπους, αντί να γνωρίζουμε καινούριους κάθε βδομάδα. Η ζωή είναι σίγουρη, προβλέψιμη και οργανωμένη. Δεν είναι σημαντικό;
Η μεγαλύτερη ψυχοσυναισθηματική αντίδραση που έχουμε όταν τελικά η ζωή γίνεται πολύ σίγουρη και ασφαλής, είναι ότι βιώνουμε «ανία» για όλα αυτά… ακριβώς επειδή είναι τόσο προβλέψιμα και σίγουρα. Έτσι, η ικανοποίηση της πρώτης ανάγκης, δημιουργεί μια άλλη ανάγκη, το ακριβώς αντίθετό της, δηλαδή την ανάγκη για αβεβαιότητα, αλλαγή και ποικιλία στη ζωή.
Αυτή η ανάγκη περιγράφει την έντονη επιθυμία μας για συνεχείς αλλαγές και για έναν βαθμό τυχαιότητας στις καταστάσεις που βρισκόμαστε. Δεν θέλουμε να γνωρίζουμε ή να ελέγχουμε τα πάντα. Και είναι υγιές να είμαστε πρόθυμοι για κάτι τέτοιο.
Όταν αυτή η ανάγκη γίνεται έντονη, μπορεί να επιλέξουμε να παίξουμε ανταγωνιστικά παιχνίδια, να πάρουμε διάφορα ρίσκα (πλασματικά ή αληθινά) και να ασχοληθούμε με διάφορες μορφές τυχερών παιγνιδιών .
Μπορεί να επιλέξουμε να πολεμήσουμε κάποιους φόβους μας, βγαίνοντας έτσι από τη ζώνη άνεσής μας, να κάνουμε κάποιες θεμελιώδεις αλλαγές στη ζωή μας ή να εναντιωθούμε σε μια υφιστάμενη κατάσταση (επανάσταση). Αν βιώνουμε κάποια σημαντικά προβλήματα, είναι επίσης ένας τρόπος να ικανοποιήσουμε την ανάγκη μας για αβεβαιότητα και αλλαγή.
Αυτή η ανάγκη μπορεί να μας οδηγεί να επιλέξουμε μερικές πολύ επικίνδυνες καταστάσεις, που προκαλούν δυσφορία, προβλήματα, ακόμα και απώλεια. Μπορεί να φαντάζει ανόητο ή ακόμα και ακατανόητο εξ’ αρχής το να μπλέκει κανείς σε τέτοιες καταστάσεις. Ποια είναι όμως η εναλλακτική που υπάρχει; Μια ζωή τόσο πολύ προβλέψιμη και ελεγχόμενη, που τελικά γίνεται βαρετή και αδιάφορη!
Βασισμένος σε αυτή την παρατήρηση, η οποία έχει επανειλημμένως επιβεβαιωθεί από πολλούς ερευνητές, μπορούμε να πούμε ότι ο σκοπός της ζωής δεν είναι ούτε η μόνιμη επιτυχία, ούτε η αδιάκοπη νίκη σε όλα, αλλά να βιώνουμε έντονες αισθήσεις και αλλαγές, με κοινό χαρακτηριστικό το «έντονο ενδιαφέρον» και την ικανοποίηση των πρωταρχικών μας αναγκών.
Για αυτό συχνά λέω: «Ο σκοπός δεν είναι η επιτυχία, αλλά η Αίσθηση»… οπότε τώρα ξέρεις γιατί το λέω.
Δυστυχώς, είναι επίσης πολύ εύκολο να εμπλακούμε με Συμπεριφορές Τύπου 3 και 4, στην προσπάθεια μας να καλύψουμε αυτή την ανάγκη. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν είναι απόλυτο και μπορεί να είμαστε τυχεροί να εμπλακούμε σε κάποια δραστηριότητα που χαρακτηρίζει τις Συμπεριφορές Τύπου 2, αλλά μπορεί να χρειαστεί επιπλέον προσοχή και συνειδητή προσπάθεια.
Για παράδειγμα, μπορεί να θυσιάσουμε τον προσωπικό μας χρόνο και ευχαρίστηση για ένα μεγάλο διάστημα χτίζοντας μια υγιή και πλούσια επιχείρηση. Στο παρόν στερούμαστε πράγματα που δε θα θέλαμε, αλλά επιλέγουμε να κάνουμε αυτή τη θυσία, επειδή στο μέλλον θα έχουμε δημιουργήσει κάτι που θα ωφελεί τόσο εμάς, όσο και πολλά άλλα άτομα (μέλη της οικογένειας, φίλους, συνεργάτες, υπαλλήλους και πελάτες).
Ωστόσο, όπως έχω διαπιστώσει και προσωπικά, δουλεύοντας με δεκάδες ανθρώπους σε διαπροσωπική βάση, οποιαδήποτε επιτυχία μπορεί να μην είναι αρκετή για να καλύψει τις προσωπικές θυσίες που έκανε το άτομο στο παρελθόν. Χρειάζεται πάντοτε μια ισορροπία, η οποία διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Υπερβολική αβεβαιότητα και αλλαγή μπορεί να οδηγήσουν σε υψηλά επίπεδα άγχους, ανησυχίας, υπερφόρτωσης, εξάντλησης και φόβου.
Βλέπεις, σε καταστάσεις όπου κυριαρχεί η τυχαιότητα, απαιτείται από τη διάνοια ιδιαίτερα εντατική και αυξημένη προσοχή, πράγμα το οποίο μας εξαντλεί και μας καταπονεί. Σε μια τέτοια κατάσταση τα πράγματα μπορούν εύκολα να ξεφύγουν από τον έλεγχο , με αρνητικές επιπτώσεις!
Μόλις συμβεί κάτι τέτοιο, θα νιώσουμε την ανάγκη να γυρίσουμε στη σιγουριά και τον έλεγχο. Τότε, όμως, υπάρχει ο φόβος, τα προβλήματα και τις καταστάσεις που έχουμε δημιουργήσει, να μην μπορούμε να τα ελέγξουμε (ή χειριστούμε) τόσο άμεσα ή εύκολα. Τότε δηλαδή μπορεί να παγιδευτούμε σε καταστάσεις που, ενώ οι ίδιοι τις δημιουργήσαμε, τώρα πλέον έχουμε χάσει τον έλεγχό τους και μας βασανίζουν! Εφιάλτης δηλαδή…
Και οι δύο ανάγκες (βεβαιότητα και αβεβαιότητα) είναι τα δύο άκρα μιας κλίμακας, στην οποία πρέπει να κινούμαστε πάντοτε με δεξιοτεχνία. Όσο καλύτερα αναγνωρίζουμε που βρισκόμαστε, τι συμπεριφορές επιλέγουμε για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας και ποιες θα είναι οι συνέπειες των πράξεων μας, τόσο καλύτερα θα δημιουργούμε κατά βούληση τις καταστάσεις που έχουμε πραγματικά ανάγκη κάθε φορά.
Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΑυτή η ανάγκη περιγράφει την επιθυμίας μας για αναγνώριση, από τον εαυτό μας και τους άλλους. Πιο συγκεκριμένα αναφέρομαι στην αναγνώριση της αξίας μας ως μοναδικά άτομα και την αναγνώριση της αξίας των πράξεων μας.
Επίσης, περιλαμβάνεται η αναγνώριση ότι είμαστε ξεχωριστοί και ίσως καλύτεροι από κάποιους άλλους σε κάποιο αντικείμενο (π.χ. ένα άθλημα ή μια τέχνη).
Τέλος, περιλαμβάνει την επίτευξη των στόχων μας, η οποία ερμηνεύεται ως προσωπική αναγνώριση της αξίας μας. Οι επαγγελματικές, καλλιτεχνικές, αθλητικές ή πνευματικές επιτυχίες εξασφαλίζουν την ικανοποίηση αυτής της ανάγκης.
Νιώθουμε σημαντικοί. Η αξιολόγηση οποιασδήποτε μονάδας (είτε πρόκειται για δεδομένο, είτε για ενέργεια, είτε για άνθρωπο) είναι εφικτή μόνο όταν συγκριθεί με άλλες μονάδες του ίδιου τύπου.
Δηλαδή, ένας αθλητής του τένις, συγκρίνεται με άλλους αθλητές του τένις στην κατηγορία του και έτσι καταλήγουμε αν είναι αξιόλογος ή όχι. Ένας επιχειρηματίας, συγκρίνεται με άλλους επιχειρηματίες του είδους του, με βάση κάποια κριτήρια φυσικά, έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα πόσο καλός επιχειρηματίας είναι.
Το κοινό χαρακτηριστικό πίσω από κάθε μορφή αναγνώρισης είναι οι «επιτυχημένες ενέργειες».
Πέτυχε περισσότερους πόντους, χτίσε πιο ψηλά, αγόρασε πιο πολλά, βρες την καλύτερη απάντηση, γράψε ένα βιβλίο, βάλε το γκολ, γίνε πιο διάσημος, βγάλε περισσότερα χρήματα… όλα είναι ενέργειες που οδήγησαν σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα.
Η ανάγκη για σπουδαιότητα μπορεί να μας σπρώξει να κάνουμε εκπληκτικά πράγματα, να γίνουμε καλύτεροι και να δημιουργήσουμε μεγάλη αξία, που θα επηρεάσει θετικά πολλούς ανθρώπους. Ωστόσο, η ίδια ανάγκη, είναι επίσης εύκολο να γίνει η δικαιολογία που χρειάζεται κάποιος για να βλάψει άλλους ανθρώπους.
Το να βγάλεις πολλά χρήματα πουλώντας ναρκωτικά, ίσως είναι εύκολο και σε κάνει σημαντικό στα μάτια κάποιων ανθρώπων, όμως κατά βάση είναι μια μη-επιβιωτική δραστηριότητα, κυρίως επειδή καταστρέφει άλλους ανθρώπους.
Κάτι λιγότερο ακραίο αλλά πιο καθημερινό, είναι το παράδειγμα όσων εκφοβίζουν άλλους ανθρώπους (bulling). Αυτός ο τύπος ανθρώπου απειλεί, εκφοβίζει και ίσως μερικές φορές χειροδικεί , επειδή με αυτόν τον τρόπο αισθάνεται σημαντικός, ξεχωριστός, καλύτερος!
Μπορώ να γίνω τρομερά σημαντικός για σένα σε μια στιγμή, απλά με το να βγάλω ένα μαχαίρι και να κινηθώ προς εσένα απειλητικά… ω, ναι… θα γίνω ο πιο σημαντικός άνθρωπος στον κόσμο εκείνη την ώρα!
Δε θα το αναπτύξω περισσότερο, επειδή εκείνο που θέλω να καταδείξω, νομίζω ότι έχει γίνει σαφές.
Άσχετα με το ποια είναι η ανάγκη που αισθανόμαστε και θέλουμε να ικανοποιήσουμε, μπορούμε να το πετύχουμε με οποιονδήποτε από τους 4 Τύπους Συμπεριφοράς. Όλοι οι άνθρωποι κάνουν ότι κάνουν για να καλύψουν αυτές τις 6 διαφορετικές ανάγκες τους, είτε οι πράξεις τους είναι καλές, είτε ουδέτερες, είτε κακές.
Η κατανόηση και η χρήση αυτού του δεδομένου, μας δίνει την δυνατότητα να λύσουμε εύκολα προβλήματα που μέχρι τώρα αποτελούσαν πρόκληση.
Πολύ σπουδαιότητα μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή εκτίμηση για τους άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να δικαιολογούνται επιζήμιες πράξεις προς αυτούς. Επίσης, αν κάποιος αισθάνεται υπερβολικά ανώτερος από τους άλλους ανθρώπους, θα αισθάνεται τελικά και μοναξιά, κάτι που αντιτίθεται σε άλλες ανάγκες όπως θα δούμε παρακάτω. Η μοναξιά είναι μόνο το κατώφλι της κατάθλιψης, για αυτό χρειάζεται ισορροπία σε όλα…
Σύντομα διάθεσιμο: Οι 6 Βασικές Ανάγκες του Ανθρώπου (Μέρος #4)
