Για πολύ καιρό οι άνθρωποι πίστευαν ότι χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου μας. Ήταν κάτι σαν μύθος και συχνά χρησιμοποιούνταν από οργανώσεις ή και μεμονωμένους, πονηρούς ανθρώπους προκειμένου να «πουλήσουν» τη δική τους «μέθοδο βελτίωσης»… Φυσικά, η έρευνα δεν κατέληξε ποτέ σε ένα τέτοιο συμπέρασμα, το αντίθετο μάλιστα, απέδειξε ότι όλος ο εγκέφαλος λειτουργεί πλήρως, «από άκρη σε άκρη» που λέμε!

Ωστόσο, ενώ χρησιμοποιούμε ολόκληρο τον εγκέφαλό μας, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχουμε φτάσει στην πλήρη αξιοποίηση όλου του δυναμικού του, από την οπτική γωνία της διανοητικής ικανότητας. Να σημειωθεί ότι κανένας δεν μπορεί να μετρήσει ή να ποσοτικοποιήσει πόση διανοητική ικανότητα χρησιμοποιούμε ή που βρίσκεται το όριο μέχρι το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει.

Στο ταξίδι για να βελτιώσουμε τη διανοητική μας ικανότητας, ξεκινάμε με την προσπάθεια να κατανοήσουμε το βασικό εργαλείο-όργανο που την φιλοξενεί, δηλαδή τον εγκέφαλο. Υπάρχουν πολλά σχετικά στοιχεία που αξίζει να μελετήσετε, σήμερα όμως θα ασχοληθώ μόνον με το θέμα των εγκεφαλικών ημισφαιρίων.

 

ΤΟ ΤΡΙΑΔΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

Ο εγκέφαλος αποτελεί τμήμα του νευρικού συστήματος και βρίσκεται μέσα στο κεφάλι μας. Συνήθως μιλάμε για 3 διαφορετικές εξελικτικές περιοχές, που αναπτύχθηκαν μέσα από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια εξέλιξης. Αυτό το μοντέλο ονομάζεται Τριαδικό Μοντέλο Εγκεφάλου και προτάθηκε από τον Αμερικανό νευροεπιστήμονα Paul D. MacLean.

Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, διακρίνουμε τις εξείς περιοχές:

1. ΕΡΠΕΤΟΕΙΔΗΣ ΦΛΟΙΟΣ (reptilian brain): Φροντίζει για την εκτέλεση των βασικών κινητικών και αισθητικών λειτουργιών, όπως η λειτουργία της καρδιάς, το αδενικό σύστημα, οι λειτουργίες των κυττάρων, η αναπνοή, κ.λπ..Καθήκον αυτής της περιοχής είναι να καλύψει τις βασικές ανάγκες του οργανισμού (αναπνοή, νερό, τροφή, σεξ, ύπνος, αφόδευση & ούρηση, σωματική ασφάλεια) ώστε να πετύχει την αναγκαία βασική βιολογική επιβίωση.Πρωταρχική κινητήρια δύναμη είναι ο πόνος, ο φόβος και η απειλή μη επιβίωσης, με κορύφωση τον θάνατο.
2. Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΤΩΝ ΘΗΛΑΣΤΙΚΩΝ (mammalian brain): Φροντίζει την εμφάνιση και διαχείριση των συναισθημάτων, την μνήμη και την συσχέτιση (επικοινωνία, συνεργασία) του ατόμου με τους άλλους οργανισμούς (κοινωνικότητα).Καθήκον αυτής της περιοχής είναι να καλύψει τις βασικές ψυχολογικές ανάγκες του οργανισμού, να πετύχει σύνδεση και ενδιαφέρον, αυτοεκτίμηση και άλλα συναφή ψυχοσυναισθηματικά γνωρίσματα.  Απώτερος και τελικός σκοπός είναι η μεγαλύτερη δυνατή πιθανότητα επιβίωσης του οργανισμού.Πρωταρχική κινητήρια δύναμη είναι η ευχαρίστηση, το συναίσθημα σύνδεσης, η αγάπη και η αποδοχή.
3. ΝΕΟΦΛΟΙΟΣ (Neomammalian ή neocortex): Φροντίζει για την επίλυση σύνθετων προβλημάτων με σκοπό επίσης την μεγαλύτερη δυνατή πιθανότητα επιβίωσης του οργανισμού. Επίσης, εξετάζει και διορθώνει τις λειτουργίες του οργανισμού, των άλλων εγκεφάλων και τους εαυτού της με σκοπό να διορθώνει τα λάθη σε προγενέστερους υπολογισμούς.Χαρακτηρίζεται από έμφαση στη λογική, την φαντασία, την ικανότητα για σύνθετη πνευματική σκέψη, την ηθική, τα μαθηματικά και της συνείδησης του εαυτού. Εμφανίζεται όταν παρουσιάζονται σύνθετα προβλήματα, άμεσα ή έμμεσα κατά την προσπάθεια για βελτίωση του επιπέδου επιβίωσης.Πρωταρχική κινητήρια δύναμη είναι η φαντασία, η επιθυμία για μάθηση, το ενδιαφέρον για ανακάλυψη και η επίτευξη ομόνοιας ανάμεσα στα διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου.

 

Σημαντική σημείωση: Το Τριαδικό Μοντέλο δεν παρατηρείται με ακρίβεια στην πραγματικότητα. Αποτελεί ένα αποδεκτό, συμφωνημένο μοντέλο για να συζητάμε και όχι 3 ξεκάθαρα διακριτές περιοχές. Πολλές λειτουργίες χρησιμοποιούν τμήματα από 2 ή και τις 3 περιοχές και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποθέσουμε ότι, ανάλογα με το αντικείμενο ενασχόλησης του οργανισμού, χρησιμοποιείται μόνο μια περιοχή κάθε φορά. Αυτό είναι σημαντικό να το τονίσουμε, για να αποφύγουμε οποιαδήποτε σύγχυση ή  παρανόηση.

Από τις 3 αυτές περιοχές, ο νεοφλοιός  καταλαμβάνει την μεγαλύτερη περιοχή του ανθρώπινου εγκέφαλου. Για να κατανοήσουμε τη διαφορά μεγέθους, ας σκεφτούμε ότι οι δύο πρώτες περιοχές αποτελούν το 24% του εγκεφάλου (σε όγκο), ενώ ο νεοφλοιός αποτελεί το υπόλοιπο 76%. (Εικόνα)

Ο νεοφλοιός με τη σειρά του χωρίζεται σε δύο ημισφαίρια, το αριστερό και το δεξιό.

 

 

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ

Η λέξη «ημισφαίριο» σημαίνει «μισή σφαίρα» (αν και είναι γνωστό, σημειώνω ξανά ότι  το μεγαλύτερο μέρος της ιατρικής και επιστημονικής ορολογίας είναι στα ελληνικά, πράγμα που μας εξυπηρετεί ιδιαίτερα!). Φυσικά ο εγκέφαλος δεν είναι μια τέλεια σφαίρα και όπως είπαμε πιο πάνω και τα δύο ημισφαίρια αποτελούν τμήμα του νεοφλοιού, που μαζί καταλαμβάνουν το 76% του συνολικού όγκου του εγκεφάλου. Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι κάθε ημισφαίριο έχει μάζα περίπου 38% του συνολικού μεγέθους.

Το αριστερό ημισφαίριο ελέγχει τις περισσότερες από τις λειτουργίες της δεξιάς πλευράς του σώματος, ενώ το δεξιό ημισφαίριο ελέγχει τις περισσότερες λειτουργίες της αριστερής πλευρά του σώματος.

Στην περιοχή ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια υπάρχει μια λεπτή δέσμη από νευρικές ίνες που ενώνουν την αριστερή με την δεξιά πλευρά, μεταδίδοντας ηλεκτροχημικά σήματα και επιτυγχάνοντας συνεργασία και οργανωμένες σύνθετες λειτουργίες. Αυτή η δέσμη ονομάζεται μεσολόβιο (corpus callosum). Πολλές νευρολογικές παθήσεις σχετίζονται με αυτή την περιοχή, καθώς στην ουσία αποτελεί το κέντρο ανταλλαγής πληροφοριών ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια. Η έλλειψη αυτού του κέντρου μόνον σύγχυση, παράλογη συμπεριφορά και προβλήματα μπορεί να προκαλέσει (π.χ. σχιζο-φρένεια, δηλαδή ο διαχωρισμός της νοητικής λειτουργίας σε δύο ή περισσότερα μέρη…! Θεωρώ φυσικό ότι αναγνωρίζετε το νόημα των λέξεων). Ο αριθμός των νευρικών ινών ποικίλει από άνθρωπο σε άνθρωπο, διαφέρει επίσης ανάμεσα στα δύο φύλα και εξαρτάται κι από την ηλικία μας. Οι άντρες έχουν πολύ λιγότερες συνδέσεις από τις γυναίκες, για παράδειγμα.

Κάποιες λειτουργίες εμφανίζουν δραστηριότητα σε ένα από τα δύο ημισφαίρια, ενώ κάποιες άλλες και στα δύο. Μερικές φορές η δραστηριότητα συμβαίνει στην αντίστοιχη περιοχή, ενώ άλλες σε εντελώς διαφορετική περιοχή σε κάθε ημισφαίριο.

 

ΑΡΙΣΤΕΡΟ vs ΔΕΞΙΟ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ

Καθένα από τα δύο μέρη έχει τον δικό του ρόλο και ανάλογα με την τρέχουσα δραστηριότητα, κυριαρχεί το ένα ή το άλλο ημισφαίριο. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται από τους νευροεπιστήμονες ως πλευρικότητα, πλευρίωση ή πλευροποίηση.

Το δεξιό ημισφαίριο ασχολείται περισσότερο με την όραση, την αίσθηση της επαφής και την αναγνώριση αντικειμένων στο χώρο. Το αριστερό ημισφαίριο ασχολείται περισσότερο με τη γλώσσα, τη λογική σκέψη και την κατανόηση.

Πιο πλατιά, θα λέγαμε ότι η αριστερή πλευρά ασχολείται με την λογική κατανόηση του κόσμου (σύνδεση πληροφοριών σε ενιαία σύνολα με νόημα, για την εξαγωγή νέων συμπερασμάτων και υποθέσεων) και η δεξιά πλευρά με την κατανόηση του κόσμου μέσω των αισθήσεων.

Θα πρέπει ωστόσο να θυμόμαστε ότι, αν και μια λειτουργία μπορεί να έχει μια κυρίαρχη πλευρά, δεν εκτελείται πάντοτε αποκλειστικά και μόνο σε εκείνη την πλευρά. Τις περισσότερες φορές εμφανίζεται μια έντονη δραστηριότητα στο κυρίαρχο ημισφαίριο και σποραδική δραστηριότητα στο άλλο.

 

ΚΥΡΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ

Κάθε ημισφαίριο έχει τέσσερις λοβούς. Αυτοί είναι: μετωπιαίος λοβός, ινιακός λοβός, βρεγματικός λοβός, και κροταφικός λοβός. Ας δούμε ποιες είναι οι βασικές λειτουργίες κάθε λοβού ξεχωριστά:

 

 

1. ΜΕΤΩΠΙΑΙΟΣ ΛΟΒΟΣ

Σε αυτή την περιοχή εκτελούνται οι ακόλουθες λειτουργίες:

• Λήψη αποφάσεων, επίλυση προβλημάτων και σχεδιασμός.
• Συμπεριφορά, χαρακτήρα, μοντέλα αντίδρασης, συναισθηματική απόκριση.
• Κίνηση του σώματος.
• «Λεξικοποίηση» των ιδεών, ομιλία και γραφή.
• Συγκέντρωση, αυτοεκτίμηση, ευφυΐα.

 

2. ΙΝΙΑΚΟΣ ΛΟΒΟΣ

Σε αυτή την περιοχή εκτελούνται οι ακόλουθες λειτουργίες:

• Αντίληψη όλων των οπτικών ερεθισμάτων.
• Επεξεργασία εικόνας, χρωμάτων, βάθους και φωτισμού.
• Μεταφορά και «προβολή» εικόνων στα άλλα τμήματα του εγκεφάλου.

 

3. ΒΡΕΓΜΑΤΙΚΟΣ ΛΟΒΟΣ

Σε αυτή την περιοχή εκτελούνται οι ακόλουθες λειτουργίες:

• Αντίληψη της γλώσσας και όλων των ήχων.
• Οπτική αντίληψη.
• Αισθήσεις όπως αφή, θερμοκρασία, πόνος, ηλεκτρισμός.
• Κιναισθησία, βαρύτητα, προσανατολισμός,
• Αντίληψη εσωτερικών οργάνων και σχετικών αισθήσεων όπως π.χ. πείνα, ξηρότητα, αδιαθεσία, κ.λπ.
• Αποθήκες μνήμης για όλα τα ερεθίσματα για κάθε αίσθηση που έλαβε ο οργανισμός ποτέ.

 

4. ΚΡΟΤΑΦΙΚΟΣ ΛΟΒΟΣ

Σε αυτή την περιοχή εκτελούνται οι ακόλουθες λειτουργίες:

• Κατανόηση της γλώσσας (σύνθετη συμβολική επικοινωνία)
• Ακοή.
• Μνήμη.
• Αντίληψη και ικανότητα σύνδεσης γεγονότων που γίνονται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και οργάνωση δεδομένων.

 

Όπως γνωρίζουμε από εκτεταμένες έρευνες σε παιδιά και ενήλικες, ο εγκέφαλος έχει την ικανότητα να αλλάζει τις λειτουργίες του και να προσαρμόζεται στις ανάγκες του οργανισμού, ακόμα και αν ένα τμήμα του έχει καταστραφεί εντελώς.

Δεν λύνει όλα τα προβλήματα, αλλά βοηθάει πολλούς ανθρώπους να λειτουργούν φυσιολογικά και να συνεχίζουν να επιλύουν προβλήματα σχετικά με την επιβίωσή τους. Πρόκειται για τον παράγοντα που θεμελιώνει την ικανότητα μάθησης αλλά και θεραπείας σε θέματα νευρολογίας. Αυτή η θαυμαστή ικανότητα ονομάζεται νευροπλαστικότητα.

Το επίπεδο ευφυΐας ενός ανθρώπου δεν είναι κάτι σταθερό και αμετάβλητο. Μπορεί να αλλάξει μέσω της εκπαίδευσης, της εμπειρίας αλλά και της ίδιας της εγκεφαλικής λειτουργίας. Δεν αφορά μόνο την «πρόσθεση» περισσότερης και πιο κατάλληλης γνώσης, αλλά και την καλύτερη δυνατή επεξεργασία της ήδη υπάρχουσας πληροφορίας.

Όπως αναφέρουν πολλές φορές διακεκριμένοι ερευνητές και coach, η ικανότητα σχετίζεται τις πιο πολλές φορές με την αρμονική συνεργασία των διαφόρων τμημάτων του εγκεφάλου, παρά με την πρόσληψη περισσότερων γνώσεων, κ.λπ..

Θυμάμαι  ότι πριν μερικά χρόνια είχαν βραβεύσει ένα παιδί από τη Γερμανία, επειδή σχεδίασε ένα πρόγραμμα που συλλέγει, αναλύει και οργανώνει τη γνώση που υπάρχει στο ίντερνετ σχετικά με ένα συγκεκριμένο θέμα. Αν θυμάμαι καλά,  το πρόγραμμα αυτό απετέλεσε το υπόβαθρο για μια θεραπεία, συνδυάζοντας απλώς το ήδη υπάρχον υλικό που υπήρχε στο διαδίκτυο.

Δυστυχώς δεν θυμάμαι καθόλου λεπτομέρειες, ήταν μια ιστορία στις ειδήσεις πριν χρόνια, όμως το αναφέρω επειδή θεωρώ ότι έχει ενδιαφέρον η ιδέα ότι τα δεδομένα υπήρχαν ήδη, χρειαζόταν απλά ένας νέος τρόπος συλλογής, σύνδεσης και επεξεργασίας για να μεταμορφωθούν τα ήδη υπάρχοντα δεδομένα σε μια χρηστική λύση. Αυτό ομοιάζει με τη νευροπλαστικότητα που διαθέτει ο ίδιος ο εγκεφάλος.